ویکی پدیا - wiki pedia - معرفی بزرگ ترین دایره المعارف اینترنتی

[Ehsan M]

ویکی پدیا دایره المعارف اینترنتی است که مطالب آن رایگان در اختیار کاربران قرار دارد و این مطالب حاصل تشریک مساعی داوطلبانه کاربران است. این سایت اینترنتی که از سال 2001 ایجاد شده به یکی از محبوب ترین و پر مراجعه ترین سایت های مرجع تبدیل شده به طوری که تا زمان نگارش این مقاله 195 زبان مستقل را پوشش داده و روزانه 50 میلیون مراجعه کننده دارد.

در خبرها آمده بود که یاهو قصد دارد به لحاظ مالی و سخت افزاری به بنیاد غیرانتفاعی «ویکی پدیا» کمک کند. این بنیاد، سایت اینترنتی «ویکی پدیا» را تاسیس کرده است که نوعی دایره المعارف اینترنتی رایگان است.
با این تقسیم، بخش جست و جوی یاهو به بزرگ ترین حامی یا به اصطلاح اسپنسور این بنیاد غیرانتفاعی تبدیل شده است. حدود یک سال است که وقتی کاربر سیوال یا کلمه ای را در باکس جست و جوی یاهو مطرح می کند در بالای صفحه پاسخ ها بخش هایی از یاهو معرفی می شوند که به پرسش کاربر مرتبط هستند.
به عنوان مثال اگر کاربر سیوالی در مورد آب و هوا داشته باشد در صفحه پاسخ ها پیش از مطرح شدن لینک ها و در بالای صفحه ابتدا لینک هایی معرفی می شوند که مربوط به یاهو یا شرکای آن است. در این مورد بخش آب و هوای یاهو معرفی می شود. اکنون یاهو تصمیم دارد برای حمایت از «ویکی پدیا» همین کار را انجام دهد. به عبارت دیگر اگر این دایره المعارف صفحه یا مقاله ای مرتبط با سیوال کاربر داشته باشد یاهو هنگام ارایه پاسخ هایش در بالای این لینک ها ابتدا ویکی پدیا و پاسخش را در اولویت قرار داده و بالای صفحه پاسخ ها معرفی می کند. دیوید مندلبرات معاون مدیر بخش جست و جوی یاهو در مصاحبه با سرویس خبری IDG گفته است آرمان و رسالت بنیادی ویکی پدیا با بخش جست و جوی یاهو همخوانی دارد و هر دو می خواهند اطلاعات با کیفیت بسیار بالا و مرتبط با نیاز کاربر را فراهم آورند. برای سایتی مثل ویکی پدیا به عنوان یک سایت غیرانتفاعی، ارایه خدمات با این حجم و کیفیت، بدون کمک دیگران امکان پذیر نیست.
اما چون خدمتی که آنان در پیش گرفته اند بسیار ارزشمند است و از سویی محبوبیت آن با سرعتی افزایش می یابد که اگر به لحاظ سخت افزاری و مالی به آن کمک نشود از عهده ادامه این خدمات ارزشمند بر نخواهد آمد.
به این ترتیب یاهو قصد دارد از طریق معرفی آن در سایت خود به شهرت و عالمگیری آن کمک کند و از سویی با تامین سخت افزارهای لازم زیرساخت های موردنیاز این بنیاد ارزشمند را فراهم آورد.
ویکی پدیا دایره المعارف اینترنتی است که مطالب آن رایگان در اختیار کاربران قرار دارد و این مطالب حاصل تشریک مساعی داوطلبانه کاربران است. این سایت اینترنتی که از سال 2001 ایجاد شده به یکی از محبوب ترین و
پرمراجعه ترین سایت های مرجع تبدیل شده به طوری که تا زمان نگارش این مقاله 195 زبان مستقل را پوشش داده و روزانه 50 میلیون مراجعه کننده دارد. از یک و نیم میلیون مقاله ای که در این سایت گنجانده شده و رو به افزایش است فقط نیم میلیون به زبان انگلیسی، 200 هزار مقاله به زبان آلمانی و 100 هزار به زبان ژاپنی است. از زمان آغاز آن به عنوان مکمل Nupedia در 15 ژانویه 2001 تاکنون پروژه های مشابه آن رو به افزایش بوده و در حال حاضر خدمات مشابه با ویکی پدیا که در حوزه دایره المعارف است به سایر حوزه ها نظیر فرهنگ لغت، کتاب و خبر هم بسط یافته و به ترتیب به Wiktionary، Wikibooks و Wikinews شهرت یافته است.
نکته بسیار حایزاهمیت در این دایره المعارف اینترنتی این است که هرکسی می تواند مطالب آن را ویرایش کند و تغییر دهد. همین موضوع بزرگ ترین نقطه ضعف این دایره المعارف نیز به حساب می آید چون هیچ تضمینی وجود ندارد که عده ای از سر لاابالی گری و بی قیدی به ویرانی این دستاورد بزرگ خرد جمعی انسان ها نپردازند. به عبارت دیگر ماهیت باز این سایت اینترنتی باعث می شود کاربر نتواند بدون دغدغه به درست بودن مطالب آن اطمینان کامل داشته باشد.
هنوز بسیاری از منتقدان و طرفداران دایره المعارف های سنتی و متعارف این سایت اینترنتی را به عنوان یک مرجع قبول ندارند و وضعیت آن بسیار جنجالی و اختلاف برانگیز است. از سویی طرفداران و کاربران ویکی پدیا به خاطر مزایای فراوانی که دارد به تمجید و تحسین آن می پردازند. از جمله این که رایگان و قابل ویرایش است و این که موضوع های بسیار متنوعی را پوشش می دهد و در دل هر متن کلماتی که راجع به آن یک مقاله مستقل وجود دارد به صورت لینک مشخص شده و کاربر می تواند روی آن لینک، کلیک کرده و به متن کامل آن مقاله مستقل دسترسی پیدا کند. اما مهم ترین انتقاد منتقدان به این دایره المعارف اینترنتی این است که نمی توان به راحتی از موثق بودن اطلاعات آن اطمینان حاصل کرد. پشتوانه دایره المعارف های متعارف و چاپ شده، کتاب ها، رسانه های گروهی و دانشگاه ها به حساب می آیند در حالی که تکیه مقاله های ویکی پدیا برGNU FREE Documentation License است.
• هدف از ایجاد این دایره المعارف
جیمی ویلز مدیرعامل این بنیاد غیرانتفاعی درباره هدف از ایجاد این بنیاد می گوید: «ویکی پدیا تلاشی برای خلق دایره المعارف رایگانی است که بالاترین کیفیت را داشته باشد و دانش مورد نیاز کاربران را به زبان خودشان فراهم آورد.» اگر می خواهید به متن کامل اهداف ویلز آشنایی پیدا کنید کافی است در خود سایت ویکی پدیا Walesgoal را مورد جست وجو قرار دهید که شما را به آدرس en.Wikipedia.org/Wiki/Wikipedia # endnate-Walesgoal رهنمون می شود.
فلسفه ایجاد این سایت به نام آن بازمی گردد که لغتی از زبان مردم هاوایی است. در این زبان «Wiki Wiki» به معنی «سریع» است. قصد بنیانگذار این دایره المعارف آن است که مجموعه ای بیافریند که کیفیت آن از بریتانیکا و آمریکانا بهتر باشد در صورت نیاز قابل چاپ روی کاغذ باشد.
پروژه های مشابه دیگری برای ایجاد دایره المعارف اینترنتی تاکنون به اجرا درآمده، معروف ترین آن بعد از ویکی پدیا، دایره المعارف اینترنتی دانشگاه استانفورد است؛ Nupedia که دیگر فعال نیست. وب سایت های دیگری وجود دارد که طراحی و اداره آن متکی به فرد است مثل سایت h2g2، everything2 سایت هایی هم وجود دارند که دست اندرکاران آن جمعی از افراد هستند مثل Susning-nu یا enciclopedialibre اما هیچ یک جایگاه Wiki را پیدا نکرده اند.
مطالبی که در این دایره المعارف منتشر می شوند حق کپی رایت به شیوه متعارف در مورد آن صدق نمی کند در عوض همه مطالب آن برای کسانی که از قوانین GFDL پیروی می کنند مجاز است. آن بخش از ویکی پدیا که از قوانین کپی رایت موجود استفاده کرده رایگان نیست و از همان قواعد متعارف پیروی می کند. بعضی از عکس ها صوت ها و تصاویری که در این دایره المعارف رایگان در اختیار گرفته و قواعد و اصول کپی رایت در آن حاکم است فقط برای استفاده منصفانه رایگان و مجاز است. به عبارت دیگر برخی از مطالب ویکی پدیا به آثاری بازمی گردد که در اصل کپی رایت دارند و کاربر فقط حق دارد یک یا چند نسخه از آن را داشته باشد و به دوستانش معرفی کند اما حق ندارد آن را تکثیر کند. [به این نوع استفاده از آثار حاوی کپی رایت استفاده منصفانه یا Fair use می گویند]
با این که بسیاری از منتقدان به موثق بودن این دایره المعارف تشکیک کرده اند با این همه بسیاری از رسانه های معتبر، دانشگاه ها و حتی سازمان های خبری از ویکی پدیا به عنوان مرجع نام برده یا حداقل از آن بهره گرفته اند اما هنوز در مطالعات آکادمیک، کتاب ها، کنفرانس ها و پرونده های قضایی، ویکی پدیا کمتر به عنوان مرجع مورد استفاده قرار گرفته است.
• ویراست های مختلف در زبان های مختلف
در حال حاضر این سایت اینترنتی قابلیت ارایه خدمات در 195 زبان مختلف را دارد اما فعلاً فقط 92 زبان مستقل در آن فعال هستند [خوشبختانه زبان فارسی هم در این سایت فعال است اما تعداد مقاله های آن خیلی چشمگیر و قابل فخر و مباهات نیست]. زبان هایی که از همه بیشتر فعالند عبارتند از: انگلیسی، آلمانی، ژاپنی، فرانسوی و سویدی. هر ویراست این دایره المعارف از ویراست زبان دیگر کاملاً جدا و مستقل است. [به عبارت دیگر اطلاعاتی که در زبان فارسی از فردوسی وجود دارد همان اطلاعات یا ترجمه همان اطلاعات به زبان انگلیسی نیست و با هم فرق دارد.]

• مقاله ها فرم نهایی ندارند
هرکسی می تواند مطالب این سایت را تغییر دهد و تغییرات را بلافاصله مشاهده کند، چون طراحان این سایت معتقدند خرد جمعی انسان ها باعث بهبود محتویات این سایت می شود همان طور که سیستم عامل لینوکس و کدهای آن در اختیار مردم قرار گرفته و تاکنون به اثبات رسانده که خرد جمعی باعث بهبود آن شده و لاابالی گری یا بی قیدی باعث ویرانی آن نشده است. در حالی که سیستم عامل ویندوز که کدهای آن در اختیار مردم نیست بیشتر در معرض هجوم و ناامنی قرار گرفته است تا جایی که روزی نیست به اخبار اینترنت مراجعه کنید و مایکروسافت اصلاحیه ای برای نرم افزارش پیشنهاد نکرده باشد.
چون این سیستم عامل نواقص زیادی دارد و مایکروسافت برای حل و فصل آن متکی به متخصصان خودش است. در حالی که لینوکس متعلق به همه مردم است و به اصطلاح open Source است، یعنی منبع و کدهای اصلی آن در اختیار همه متخصصان دنیا است. طراحان ویکی پدیا معتقدند که اگر باز و آزاد باشد روز به روز بهتر خواهد شد. به همین دلیل تغییر مطالب آن برای کسی افتخار نمی آفریند و هیچ گروهی ویراستاری آن را برعهده نمی گیرد و هیچ کاربر یا گروه ویراستاری متولی آن نیست. در بعضی از موارد که میان کاربران اختلاف نظر وجود دارد جنگ میان کاربران اتفاق می افتد (برای اطلاعات بیشتر در خود سایت ویکی پدیا کلمه Editwar را جست وجو کنید.) از نظر سازندگان و طراحان تکامل این سایت از قواعد تکامل در طبیعت پیروی می کند و تیوری های داروین نیز در مورد آن مصداق دارد. به این ترتیب اگر شما امروز به ویکی پدیا مراجعه کنید و معنی کلمه ای را در آن سراغ بگیرید ممکن است بعد از مدتی دوباره به آن مراجعه کنید اما تمام اطلاعات آن را تازه و جدید بیابید. برای همین هرگز در این سایت نمی توانید انتظار داشته باشید به مقاله ای بربخورید که فرم نهایی آن باشد.
• سیاست ها و مرامنامه
ویکی پدیا از داوطلبان تشریک مساعی در این سایت خواسته است که به یک مرام پایبند باشند و آن «داشتن دیدگاه خنثی» است (neutral point of view) کاربران می توانند نقاط اختلاف یا مناقشه در یک بحث را معرفی کنند اما نمی توانند به طرفداری یا مخالفت بپردازند. ایده آل این است که تمام نظرها در مورد یک موضوع به صورت منصفانه مطرح و قضاوت بر عهده خواننده گذاشته شود. ضمن آن که میزان پرداختن به نظرها باید متناسب با طرفداران آن باشد [مثلاً اگر در جامعه ای 80 درصد طرفدار یک موضوع و 20 درصد مخالف آن هستند نوع پردازش باید متناسب با همین درصدها باشد].
از لحاظ صاحبان این سایت عقیده ها و تیوری هایی که تاکنون در جایی به چاپ نرسیده باشند و تحقیق اصل یا «original research» به حساب می آیند نباید در این سایت منتشر شوند. براساس مرامنامه این سایت، انتشار «تحقیق اصل» با اصل «داشتن دیدگاه خنثی» منافات دارد. بنابراین نباید در این سایت ایده های جدید یا عقاید و نظرات شخصی کاربران درج شود. ویکی پدیا اگر تشخیص بدهد که کلمه ای یا مقاله ای مناسب این دایره المعارف نیست آن را حذف خواهد کرد.
• نویسندگان ویکی پدیا
هر کاربری می تواند نویسنده این دایره المعارف باشد و هیچ یک از کاربران در این سایت بر دیگری برتری ندارد. اما به هر حال صدها تن از برنامه نویسان، طراحان وب سایت و نویسندگان مراقبت از این سایت را بر عهده گرفته اند. کارشناسان فنی در بنیاد ویکی پدیا یک حق یا امتیاز انحصاری دارند و آن این است که جلوی پاک شدن مقاله های این سایت را بگیرند و هر کجا که کاربر براساس مرامنامه و سیاست های این سایت از جمله «داشتن دیدگاه خنثی» عمل نکرد از ادامه کار وی جلوگیری به عمل آورند. در ژانویه 2005 (بهمن 1383) ویکی پدیا 13 هزار کاربر فعال داشت که در هر ماه حداقل 5 بار مطالب را ویرایش می کردند. 9 هزار نفر از آنها متعلق به سه زبان انگلیسی، آلمانی و ژاپنی بودند. 3 هزار کاربر هم وجود داشتند که بسیار فعال بوده و در ماه 100 ویرایش انجام داده بودند.
• ارزیابی ویکی پدیا
از نظر تحلیلگران وجود این بنیاد و دایره المعارف اینترنتی رایگان آن نوعی آزمون اجتماعی در حوزه «دموکراسی و آنارشی» است. به هر حال هر کس که به ویرایش متن های این دایره المعارف می پردازد در مقابل نظراتش پاسخگو است و از مطالبی که استفاده کرد، باید بتواند دفاع کند. با این وصف به لحاظ قابلیت اعتماد، جامعیت و وثوق (موثق بودن) هنوز جایگاه بالایی پیدا نکرده و هنوز در کتابخانه ها، دانشگاه ها و غیره به عنوان مرجع کاربرد کمتری دارد. منتقدان می گویند چون هر کسی می تواند آن را تغییر دهد بنابراین قابل اعتماد و قابل اتکا نیست.
گاردین در سال 2004 با فلیپ برادلی، یکی از کتابداران معروف انگلیسی مصاحبه کرد. برادلی در این مصاحبه گفت از ویکی پدیا استفاده نمی کند و اطلاع ندارد که آیا کتابداری وجود دارد که از آن به عنوان مرجع استفاده کند. وی مهمترین مشکل آن را نداشتن یک متولی عنوان کرد. «ته پاپاس» ویراستار اجرایی بریتانیکا نیز در مصاحبه با گاردین می گوید: «ویکی پدیا بر این فرض بنا نهاده شده که اصلاحات مستمر باعث بهبود و کامل شدن آن می شود اما این فرض هرگز به اثبات نرسیده است.» «دانا بوید» Dana Boyd هم می گوید: «[ویکی پدیا] هرگز به یک دایره المعارف تبدیل نخواهد شد، اما به هر حال می توان گفت که حاوی دانش است و برای مقاصد دیگر [غیر از کارکرد به عنوان مرجع] بسیار ارزشمند و مفید است.» رابرت مک هنری ویراستار سابق بریتانیکا هم قضاوت جالبی دارد و می گوید: «هر چقدر هم که مقاله ای در ویکی پدیا به «قابلیت اعتماد» نزدیک شود در نهایت همواره راه به روی فضول باشی های کم سواد Semiliterate meddler باز است.»
جوابیه هایی به این انتقادات وجود دارد که آوردن آن در این گزارش کوتاه خارج از حوصله خواهد بود. علاقه مندان برای اطلاعات بیشتر می توانند کلمه wikipedia را در سایت wikipedia. Com جست وجو کنند. در آن صورت اطلاعات کامل تری به دست می آورند. این که یاهو حاضر شده است حمایت از آن به عمل آورد و به لحاظ مالی و سخت افزاری به آن کمک خواهد کرد نشان می دهد که می توان به آینده آن امیدوار بود.
7 اردیبهشت 1384 - روزنامه شرق

منبع : itkar.com - آی تی کار