كتاب مفاتيح الحياة اثر «آيت الله جوادي آملي»؛ كتابي كه نقطه ي مقابل تفكر سكولار را به نمايش مي گذارد

[312]

كتابي در نمايشگاه كتاب 91 در غرفه ي انتشارات «اسراء» با استقبال به نسبت زياد مخاطبان روبه رو شد: «مفاتيح الحياة» كتابي كه در ابتدا نام «مفاتيح الجنان» شيخ عباس قمي را به ياد مي آورد البته با تفاوتي كه نويسنده ي مفاتيح الحياة برشمرده است:

«يك وقت رابطه ي انسان با خدا در حدّ مناجات، دعا و اين هاست، آن مي شود مفاتيح الجنان. يك وقت سفر چهارم از اسفار اربعه را شما مي خواهيد بگوييد [يعني] كه سير سفر مِن الخلق إلي الخلق بالحق ما بايد داشته باشيم، اين مي شود مفاتيح الحيات. اين خيلي فرق است كه انسان مناجات كند، دعا كند كه مي شود مفاتيح الجنان يك وقت است نه، در خلقت از ديد الهي دارد مي گذرد. اين [يعني] سفر چهارم كه سير مِن الخلق إلي الخلق بالحق [است]، با چراغ حق دارد حركت مي كند، در راه حق دارد حركت مي كند، از منظر خدا دارد حركت مي كند، خدابين است و دارد حركت مي كند.»[1]

جرقه ي اوليه ي اين طرح از حدود 5 سال قبل با فرمايش حضرت آيت الله «جوادي آملي» در خطبه هاي نماز جمعه در مورد بهتر نگه داشتن محيط زندگي چه در طبيعت و چه در زندگي به عنوان يك شهروند زده شد و سپس با ارائه ي طرح تفصيلي و تكميل آن، كار پژوهشي اثر زير نظر ايشان آغاز و با رهنمودهاي او پيش رفت و در نهايت با بازبيني نهايي استاد و اعمال نهايي نظراتشان پايان يافت.[2]

سال ها بود كه به نوعي منتظر چنين كتابي بوديم. شايد به نظر برسد كه كتاب هايي از اين دست وجود داشته است. «ثواب العمال و عقاب الاعمال» شيخ صدوق، «حلية المتقين» علامه مجلسي و تا حدي «الحياة» جناب آقاي حكيمي را مي توان از كتاب هايي دانست كه در اين موضوع نوشته شده است. اما تفاوتي جدي در اين ميان وجود دارد كه بايد از آن غافل نشد و آن مسأله ي اجتهاد به معناي وسيع و عميق كلمه است: «در تمامي موارد قبلي گرچه از روايات اهل بيت استفاده شده اما اين ها را افرادي نوشته اند كه مي توان نام محدث را به نوعي بر آنان اطلاق نمود. اين بزرگواران گرچه روايات زيادي را ديده بودند اما به دليل آن كه فقيه به معناي مصطلح آن نبوده اند بعضاً از جمع سالم بين روايات ناتوان بوده اند.

از آن مهم تر فهم روايات اهل بيت ذيل قرآن است كه خود تسلط ويژه اي بر قرآن مي خواهد كه احياناً در توان برخي از آن بزرگان نبوده است. جهان بيني صحيح و عميق داشتن كه بر فهم صحيح از آيات و روايات مؤثر است هم نكته ي بعدي است كه تسلط بر فلسفه مي خواهد. شايد بتوان گفت اولين بار در تاريخ تشيع است كه چنين مجموعه اي زير نظر فيلسوفي عميق، مفسري قَدَر و فقيهي برجسته تدوين مي شود و همه ي آن از زير نظر تيز بين چنين شخصيتي گذشته است. گذشته از آن كه كار، يك كار پژوهشي گروهي بوده و اين گروه خود از شاگردان چنان استادي بوده اند و طبعاً در مراحل تتبع و تحقيق اوليه نيز تا حد زيادي نگاه استاد لحاظ شده است.»[3]

تفاوت ديگر اين كتاب با كتب مشابه، ديدگاه حكومتي و اجتماعي آن است. يك بخش از پنج بخش كتاب تحت عنوان تعامل مردم و نظام اسلامي است و در آن به موضوعات متعددي در اين عرصه پرداخته شده است كه شايد مورد غفلت بسياري از ما بوده است: «مرزباني و اهميت آن، آثار معنوي مرزباني، اهميت راز داري (حفظ اسرار مسلمانان)، مشاركت سياسي، شهرداري (خدمات عمومي)، تكدي گري و ... . پرداختن به اين مسائل آن هم از زبان آيات و روايات و تبيين آن ها مي تواند تأثير بسياري بر آحاد جامعه ي اسلامي داشته باشد و زواياي پنهاني از معارف اسلامي را در عرصه ي حكومت و اجتماع آشكار نمايد.»

همان طور كه گفته شد، كتاب شامل پنج بخش است:

1. تعامل انسان با خود،

2. تعامل انسان با هم نوعان،

3. تعامل مردم و نظام اسلامي،

4. تعامل انسان با حيوان،

5. تعامل انسان با خلقت زيست محيطي.

تأملي در اين عناوين و نگاهي به فهرست تفصيلي كتاب، نكته ي پيش گفته را تقويت مي كند. اكثر مسائل مطرح در اين كتاب به نوعي نگاه تمدني اسلام را روشن مي سازد آن هم در نگاهي وسيع كه حتي شامل نگاه زيست محيطي اسلام هم مي شود. اين كتاب نقطه ي مقابل تفكر سكولار به دين را به نمايش مي گذارد. آري، اين كتاب مفاتيح الجنان تمدني است.

كلام را با سخن نغزي از استاد به پايان مي رسانيم:

«از خداي سبحان مسألت مي شود كه توفيق سلوك اسفار چهارگانه به ويژه سفر چهارم را به امت اسلامي عطا فرمايد تا در متن حيات با دين زندگي كنند.»[4](*)

پي‏ نوشت‏ ها:

[1]-http://portal.esra.ir/Pages/Index.aspx?view=1&id=MTMyNA%3d%3d-FFVvhm0lsyA%3d&kind=1

[2]-http://portal.esra.ir/Pages/Index.aspx?view=1&id=MjU2-kWsbpOCtWpw%3d&kind=1

[3]- مفاتيح الحياة ص39 (جوادي آملي ، عبد الله ، مفاتيح الحياة ، اسراء، 1391)

[4]-همان ص 62

*هادي بيات؛ پژوهشگر