پاسخ : قالبهای شعر فارسی
6. مسمط (مُسَمَّط) :
شعری است که از رشتههای گوناگون پدید میآید. قافیهی رشتهها متفاوت است و در هر رشته همهی مصراعها به جز مصراع آخر هم قافیهاند. به هر بخش رشته میگویند و به مصراع آخر هر رشته، بند گویند. در ضمن تمام بندها با هم هم قافیه میباشند.
شکل مسمط
------------+ ------------+
------------+ ------------+ رشته
------------+ ------------# بند
------------× ------------×
------------× ------------× رشته
------------× ------------# بند
7. مثنوی :
قالب شعری است که هر بیت آن دارای ردیف و قافیهای جدا باشد. قالب مثنوی مناسبترین قالب برای داستانها و مطالب طولانی است.
محتوای مثنوی بر چهار نوع است :
الف : حماسی مانند شاهنامهی فردوسی و تاریخی مانند اسکندرنامهی نظامی گنجهای.
ب : اخلاقی مانند بوستان سعدی و تعلیمی و آموزشی مانند گلشن راز شیخ محمود شبستری.
پ : عاشقانه مانند خسرو و شیرین نظامی و بزمی مانند ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی.
ت : عارفانه مانند مثنوی معنوی مولوی و حدیقه الحقیقه سنایی و منطق الطیر عطار نیشابوری.
شکل مثنوی
------------× ------------×
------------+ ------------+
------------# ------------#
8. رباعی :
قالبی ویژهی شعرهای ایرانی است که چهار مصراع دارد و معمولا مصراع سوم آن قافیه ندارد.
محتوای رباعیها بیشتر عارفانه، عاشقانه یا فلسفی است.
خیام بزرگترین رباعی سرای جهان است.
شکل رباعی
------------× ------------×
------------ ------------×
پاسخ : قالبهای شعر فارسی
9. دو بیتی :
به دو بیتی در ادب فارسی ترانه گفته میشود و شعری است دارای دو بیت که گاه مصراع سوم آن قافیه ندارد. درون مایهی آن عاشقانه و عارفانه است.
شکل دو بیتی------------+ ------------+
------------ ------------+
نکته : هرگاه هجای نخست (بخش اول) مصراع اول دارای سه یا چهار واک (صدا) باشد رباعی است و اگر هجای نخست مصراع اول دارای دو واک باشد دو بیتی است.
مانند :
مـردی بـایـد ، بـلنــد هـمـت مـردی زین تجربه دیدهای، خرَد پروردی
کاو را به تصرف اندر این عالم خاک بـر دامـن هـمـت نـنـشـیـنـد گـردی
بابا افضل کاشانی
همانطور که میبینید هجای نخست مصراع اول «مـَر» میباشد که دارای سه واک است : «مــ»+«ــَـ»+«ر» و این شعر رباعی است.
حالا این نمونه :
به صحرا بنگرم صحرا تو وینم به دریا بنگرم دریا تو وینم
به هرجا بنگرم کوه و در و دشت نشان از قامت رعنا ته وینم
بابا طاهر
هجای نخست مصراع اول «به» (بِ) است که دو واک دارد : «بــ»+«ــِـ»؛ پس این شعر دو بیتی است.
10. چهارپاره :
شعری است دارای چند بخش که هر بخش از دو بیت تشکیل شده است و بیشتر مصراعهای زوج با هم هم قافیه هستند و قافیههای بخشهای دیگر با هم متفاوت است.
درون مایهی چهارپارهها میهنی و اجتماعی و غنایی است.
شکل چهارپاره------------ ------------+
------------ ------------+
------------ ------------×
------------ ------------×
11. مستزاد :
شعری است که به آخر هر مصراع آن واژه یا واژههایی افزوده شود.
افزودههای معنی مصراع پیشین و یا پسین خود را کامل میکنند.
شکل مستزاد1 ------------ -----×
2 ------------ -----×
3 ------------ --------
4 ------------ -----×
5 ------------ -----
6 ------------ -----×
نمونه :
هرکه گدای در مُشکوی توست پادشاست
شه که به همسایگی کوی توست چون گداست
12. نیمایی :
شعری است با مصراعهای کوتاه و بلند که در آن قافیه الزامی نیست.
بنیانگذار آن «علی اسفندیاری» معروف به «نیما یوشیج» است.
درون مایهی آن احساسات و تجربههای فردی، عشق و سیاست است.
نیما با چاپ شعر افسانه در سال 1301 خورشیدی نخستین گام را در راه شعر نو برداشت.
شکل نیمایی--------------
-------------------
----------×
----------------------
--------
----------------
--------------------------×
پاسخ : قالبهای شعر فارسی
بحر طویل
بحر طویل نوعی شعر یا نثر موزون در ادبیات فارسی است. قالب بحر طویل بیشتر برای بیان سخنان طنز یا هزل کاربرد دارد. اما برخی شعرهای جدی‌تر مانند مرثیه‌ها و مُناظره‌ها نیز با قالب بحرطویل نوشته شده‌اند.
بحر طویل قالبی شعری است که در آن برخلاف سایر قالبهای شعر سنتی فارسی، مصراعهای مساوی و بیت وجود ندارد. در عوض، بحر طویل از یک یا چند قسمت با نام بند تشکیل میشود که در هر بند یکی از افاعیل معین عروضی به تعداد دلخواه تکرار میشود. هر بند به بخشهای هماهنگ که گاه مسجّع و هم قافیه هستند تقسیم شده‌است. معمولا پایان بندها را قافیه و ردیفی که در پایان همه بندها تکرار میشود مشخص می‌کند.
سرودن بحر طویل از دوره صفویه به بعد مرسوم شده‌است. قدیمی ترین نمونه بحر طویل نامه‌ای است به ظاهر منثور که در کتاب "تاریخ طبرستان و رویان و مازندران" (۸۸۱ قمری) تألیف سیدظهیرالدین بن سید نصیرالدین مرعشی ضبط شده اما از نظر شکل و وزن، بحر طویل محسوب میشود.
نمونه ای از این قالب- سروده ی مرحوم ابوالقاسم حالت
رفقا خاطر خود شاد بدارید و ، ره غم مسپارید و، گل و لاله بیارید و ، به هر سو بگذارید که یک بار دگر فصل بها آمد و ، نوروز در آمد ز در و ، کرد طبیعت هنر و ، ابر برآورد سر و ، ریخت ز باران گهر و ، سبز شد از نو شجر و ، داد نوید ثمر و ، گشت جنان جلوه گر و ، یافت جهان زیب و فر و ، لطف و صفایی دگر و ، کرد غم از دل به در و ، می دهدت باد بهاری خبر از طی شدن فصل زمستان ، که کنی ترک شبستان و تو هم چون گل خندان ، بزنی خیمه به بستان و ببینی که گلستان، ز گل و لاله و ریحان ، ز باریدن باران، شده چون روضه ی رضوان ، همه پُر لاله ی نُعمان ، همه پر نرگس فتّان ، همه پر گوهر و مرجان . غرض ای نور دل و جان، منشین زار و پریشان ، که شوی سخت پشیمان، چو دهی فرصت عیش و طرب از دست درین فصل دل انگیز و فرح زا که صفا داده به هر باغ و به هر راغ و چنان ساحت فردوس برین کرده جهان را .
